LEXIST

Kanunun Emredici Hükümlerine Aykırı Sözleşme Maddelerine Uygulanacak Olan Yaptırımlar

Kanunun Emredici Hükümlerine Aykırı Sözleşme Maddelerine Uygulanacak Olan Yaptırımlar
I. Sözleşme Özgürlüğü Kavramı

Sözleşme özgürlüğü kavramı; sözleşme yapma veya yapmama özgürlüğü, sözleşmenin içeriğini düzenleme ve tipini belirleme özgürlüğü, sözleşmenin şeklini belirleme özgürlüğü, sözleşmenin karşı tarafını seçme özgürlüğü, sözleşmede değişiklik yapma ve sözleşmeyi ortadan kaldırma özgürlüğü gibi alt kavramları içinde barındırır1.

Sözleşme özgürlüğü, kaynağını irade özgürlüğünden almakta olup, irade özgürlüğünün en sık hayat bulduğu hukuki işlem ise sözleşmelerdir2. İrade özgürlüğüne bir hukuki sonuç bağlanabilmesini sağlayan olgu hukuk düzeni olup, bu olgu aynı zamanda sözleşme özgürlüğünü sınırlandıran olgudur.

II. Kanunun Emredici Hükümleri ve Kanunun Emredici Hükümlerine Aykırı Sözleşme Maddelerine Uygulanacak Yaptırımlar

A. Kanunun Emredici Hükümleri

Hukuk kuralları nitelik itibariyle emredici ve yedek hukuk kuralları olmak üzere ikiye ayrılır. Bu iki normatif olgunun esas itibariyle niteliğini belirleyen şey içerdikleri hükümlerin aksinin kararlaştırılıp kararlaştırılamayacağıdır.

Emredici hukuk kurallarının tespiti, söz konusu kuralın lafzi ifadesi ve ruhunun incelenmesiyle elde edilir. Bu bağlamda, emredici hukuk kuralları sözü ve özü araştırılarak tespit olunur. Araştırılan kuralın korumaya çalıştığı menfaatin yorumu, emredici hukuk kuralının tespitinin usulünde önemli bir kriterdir3.

Emredici hukuk kurallarının aksi hiçbir surette kararlaştırılamazken yedek hukuk kuralları sözleşme özgürlüğü kapsamında aksi kararlaştırılabilir normlardır.

Hukuki ilişkilerde taraflardan birine bir yasak getirerek ilişkinin diğer tarafını bu tarafa karşı koruma amacı güden emredici hukuk kuralları nisbi emredici hükümler şeklinde adlandırılır. Kanunun koruma amacı güttüğü taraf genellikle o hukuki ilişkinin zayıf konumunda bulunan taraftır4.

B. Kanunun Emredici Hükümlerine Aykırı Sözleşme Maddelerine Uygulanacak Yaptırımlar

Sözleşme özgürlüğünün sınırlandırıldığı haller Türk Borçlar Kanununun 27. maddesi ile ifade edilmiş olup, ilgili hüküm uyarınca, “Kanunun emredici hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı veya konusu imkânsız olan sözleşmeler kesin olarak hükümsüzdür.” düzenlemesi mevcuttur.

Emredici hukuk kurallarına aykırı bir sözleşmeden bahsedildiğinde akla ilk gelen sözleşme içeriğindeki bir hükmün ilgili emredici hukuk kuralında düzenlenen sınırları ihlal ettiğidir. Bu içerik kanunun emredici hükümlerine aykırı bir edim ile ilgili olabileceği gibi edimin konusu dışındaki unsurlarla ilgili de olabilir5.

Kanunun emredici hükümlerinin ihlalinde işlem kesin hükümsüzlük yaptırımına tabi olur. Kesin hükümsüzlük yaptırımı hukuki işlemin geçerlilik şartlarına ilişkindir. Mevcut olan bir hukuki ilişkiyi ayakta tutabilmek adına sadece geçerlilik şartlarını taşımayan hükümlere kesin hükümsüzlük yaptırımı uygulanıp işlemin kalanının sağlıklı bir bütün olarak vücut bulması haline kısmi kesin hükümsüzlük adı verilir. Bu düşüncenin ardında favor contractus ilkesi yatar6. Ancak, tarafların kısmi kesin hükümsüzlük yaptırımı uygulanan hükümler olmadan bu ilişkiyi kurmayacak oldukları anlaşılırsa işlem kısmi kesin hükümsüzlük değil, kesin hükümsüzlük yaptırımına tabi olur. Kesin hükümsüzlük herkes tarafından ileri sürülebilir ve hâkim tarafından da re’sen dikkate alınır.

Taraflar yaptıkları sözleşmelerde emredici hukuk kurallarının aksini kararlaştıramazlar. Taraflar, emredici hukuk kurallarının aksine sözleşme yapmış olsalar dahi sözleşme hükümleri değil, emredici hukuk kuralları uygulanır7.

Yargıtay 3. Hukuk Dairesi, E. 2022/808, K. 2022/2130, T. 10.3.2022

“…Emredici hukuk kuralına aykırı olarak sözleşme yapılamaz ve hukuksal bir tasarrufta bulunulamaz. O halde, taraflar arasında yapılan sözleşmenin, Türk Borçlar Kanununun 27. maddesine (mülga BK m. 19) göre kanunun emredici hükmüne aykırılık nedeni ile kesin olarak hükümsüz olduğu ve geçersiz olan sözleşmeye dayalı olarak davacının talepte bulunamayacağı…”

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, E. 2015/22-1389, K. 2017/1368, T. 15.11.2017

“…Emredici hükümlerle, bir alan sözleşme taraflarının irade özerkliği dışına çıkarılmakta, bu alan tarafların iradesine kapatılmaktadır. Emredici hükümler, çoğu kez hukuki ilişkiyi taraflara başka şekilde düzenleme yetkisi tanımaksızın bizzat düzenler, taraflarca normda belirtilenin aksine hukuki sonuçlar kararlaştırılamaz…”

Sonuç

Sözleşme özgürlüğü taraflara sınırsız bir özgürlük tanımamakta olup bu özgürlük Türk Borçlar Kanununun 27. maddesi ile sınırlandırılmaktadır. Emredici hukuk kuralları kamu yararı gözetilerek ihdas edilen ve aksi kararlaştırılamayan hukuk kurallarıdır. Türk hukuk sisteminde kanunun emredici hukuk kurallarını ihlal eden maddeleri içeren sözleşmelerin yaptırımı, tarafların farazi arzusunun tespitine göre TBK m. 27/2 hükmü uyarınca kısmi kesin hükümsüzlük veya kesin hükümsüzlüktür.

DOĞAN, Mazlum, Sözleşme Özgürlüğünün Emredici Hukuk Kuralları Çerçevesinde Sınırlandırılması, 1. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2021, s. 134.
DOĞAN, s. 126.
OĞUZMAN, Kemal/BARLAS, Nami, Medeni Hukuk, 26. Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2019, s. 90.
DOĞAN, s. 249.
DOĞAN, s. 250.
ESENER, Turhan/DEMİR, Ender, Hukuka Giriş, 12. Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2018, s. 40.
EREN, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 24. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2019, s. 377.

Daha Fazla Bilgi İçin

Related Insights

Birleşim Halk Arz

Lexist olarak Birleşim Grup Enerji’nin Borsa İstanbul‘da 188.452 yatırımcıya dağıtım yapılan ve yaklaşık büyüklüğü 1.400.000.000,00 (1.4 milyar) TL tutarında gerçekleşen halka arzında

Read More »